Sự tiến hóa của Web: Tại sao người dùng đang chuyển từ Web2 sang Web3

Mỗi ngày, hàng tỷ người dựa vào các dịch vụ do một số ít ông lớn công nghệ kiểm soát. Meta, Alphabet và Amazon chiếm lĩnh bức tranh kỹ thuật số, và theo các khảo sát gần đây, gần ba trong bốn người Mỹ tin rằng các công ty này đang nắm giữ quyền lực quá mức trên internet. Thậm chí còn đáng chú ý hơn, khoảng 85% người được khảo sát nghi ngờ ít nhất một công ty công nghệ lớn đang theo dõi hoạt động trực tuyến của họ. Sự mất tin tưởng ngày càng tăng này đã thúc đẩy một cuộc suy nghĩ lại toàn diện về cách internet nên hoạt động.

Hiểu rõ vấn đề: Thẩm quyền trung tâm của Web2

Trước khi khám phá các giải pháp, điều quan trọng là hiểu cách internet ngày nay hoạt động. Web hiện tại — được gọi là Web2 — xuất hiện vào giữa những năm 2000 như một sự chuyển đổi từ internet “chỉ đọc” cũ (Web1). Web2 giới thiệu tính tương tác: người dùng có thể đăng video, viết bình luận, chia sẻ ảnh và xây dựng cộng đồng trên các nền tảng như Facebook, YouTube và Reddit. Điều này lúc đó được xem là cách mạng.

Tuy nhiên, tính tương tác này đi kèm với một cái giá ẩn. Trong khi người dùng tạo ra tất cả nội dung — video, bài đăng, đánh giá, tác phẩm sáng tạo — các nền tảng sở hữu và kiểm soát mọi thứ. Khi bạn tải lên một bức ảnh lên mạng xã hội lớn, bạn không thực sự sở hữu nó; bạn chỉ cấp phép cho công ty sử dụng. Google và Meta đã xây dựng đế chế dựa trên mô hình này, thu về khoảng 80-90% doanh thu hàng năm từ quảng cáo dựa trên dữ liệu người dùng.

Tính tập trung của Web2 tạo ra nhiều điểm yếu. Khi hạ tầng AWS của Amazon gặp sự cố vào năm 2020 và 2021, toàn bộ các phần của internet sụp đổ — bao gồm The Washington Post, Coinbase và Disney+. Một sự cố máy chủ, một lỗ hổng bảo mật hoặc một quyết định của doanh nghiệp có thể làm gián đoạn quyền truy cập của hàng triệu người dùng. Điểm yếu này thể hiện rõ một lỗi căn bản trong kiến trúc của Web2.

Lựa chọn Web3: Phi tập trung và quyền sở hữu của người dùng

Khái niệm Web3 xuất hiện từ những tiến bộ trong công nghệ tiền mã hóa, đặc biệt là sự ra đời của Bitcoin vào năm 2009. Bitcoin chứng minh một điều gì đó mang tính cách mạng: các giao dịch có thể được ghi lại và xác minh mà không cần ngân hàng trung ương hoặc tổ chức trung gian. Thay vào đó, một mạng lưới các máy tính phân tán (gọi là các nút) duy trì sổ cái qua công nghệ blockchain.

Bước đột phá này đã truyền cảm hứng cho các nhà phát triển tái tưởng tượng internet. Nếu các hệ thống tài chính có thể hoạt động mà không cần trung gian trung tâm, tại sao các ứng dụng web lại không thể? Năm 2015, Ethereum ra mắt với một đổi mới quan trọng: hợp đồng thông minh — các chương trình tự thực thi tự động hóa các giao dịch và loại bỏ nhu cầu các trung gian doanh nghiệp phê duyệt hoặc giám sát hoạt động.

Thuật ngữ “Web3” được chính thức hóa bởi Gavin Wood, người sáng lập blockchain Polkadot, để mô tả sự chuyển đổi này hướng tới một internet phi tập trung. Khác với mô hình “đọc-viết” của Web2 (nơi các công ty sở hữu những gì bạn tạo ra), Web3 hướng tới “đọc-viết-sở hữu” — mang lại cho người dùng quyền kiểm soát thực sự đối với nội dung kỹ thuật số và danh tính của họ.

Cách Web3 thay đổi cuộc chơi

Sự khác biệt về mặt kỹ thuật rõ ràng: Web2 dựa vào các máy chủ tập trung của các công ty, trong khi Web3 hoạt động trên các mạng blockchain phân tán. Nhưng các tác động thực tế là sâu sắc:

Quyền sở hữu thực sự: Trên một dApp (ứng dụng phi tập trung) Web3, bạn kiểm soát dữ liệu của mình trực tiếp qua ví tiền mã hóa. Không trung gian nào có thể kiểm duyệt bạn, sửa đổi nội dung của bạn hoặc từ chối quyền truy cập dựa trên các chính sách tùy ý.

Quản trị dân chủ: Nhiều dự án Web3 sử dụng DAO (Tổ chức tự trị phi tập trung), nơi người dùng nắm giữ token quản trị của nền tảng có thể bỏ phiếu về các thay đổi của giao thức. Các quyết định không được đưa ra sau cánh cửa công ty mà dân chủ bởi cộng đồng.

Chống kiểm duyệt: Vì Web3 hoạt động trên hàng nghìn nút, không một thực thể nào có thể đóng cửa nó. Nếu một nút gặp sự cố, hệ thống vẫn tiếp tục hoạt động một cách liền mạch.

Bảo mật theo thiết kế: Việc truy cập dịch vụ Web3 chỉ cần một ví tiền mã hóa — bạn không cần phải tiết lộ thông tin cá nhân hoặc chịu theo dõi.

Những đánh đổi trong thực tế

Web3 không phải là giải pháp hoàn hảo, và việc đánh giá trung thực đòi hỏi phải thừa nhận những giới hạn của nó. Mô hình phi tập trung mang lại những thách thức mới mà Web2 xử lý một cách tinh tế hơn qua kiểm soát tập trung.

Khoảng cách trải nghiệm người dùng: Thiết lập ví tiền mã hóa, hiểu phí gas, liên kết ví với dApps — tất cả đòi hỏi kiến thức kỹ thuật mà làm nản lòng người dùng không chuyên. Trong khi các ứng dụng Web2 như Amazon và Google cung cấp giao diện trực quan, dễ sử dụng với quy trình đăng nhập đơn giản, các dApp Web3 đòi hỏi người dùng phải học hỏi nhiều hơn.

Rào cản chi phí: Các ứng dụng Web2 thường miễn phí vì họ kiếm tiền từ dữ liệu người dùng. Người dùng Web3 phải trả phí giao dịch (gọi là phí gas) khi tương tác với blockchain. Một số mạng như Solana tính phí rất thấp, chỉ vài xu cho mỗi giao dịch, khiến chúng trở nên phù hợp về mặt chi phí, nhưng cấu trúc phí này vẫn gây cản trở đối với người dùng phổ thông so với các dịch vụ Web2 miễn phí.

Thách thức về khả năng mở rộng: Quản trị phi tập trung, dù dân chủ, lại làm chậm quá trình ra quyết định. Khi một giao thức Web3 cần thực hiện các thay đổi, các nhà phát triển phải chờ đợi các cuộc bỏ phiếu của cộng đồng về các đề xuất. Quá trình này bảo vệ người dùng nhưng có thể cản trở đổi mới nhanh chóng so với các công ty tập trung đưa ra quyết định từ trên xuống ngay lập tức.

Xử lý chậm hơn: Các máy chủ Web2 tập trung xử lý dữ liệu nhanh hơn so với các mạng blockchain phân tán, nơi hàng nghìn nút phải phối hợp và xác minh các giao dịch.

Bối cảnh lịch sử: Ba thế hệ của Web

Hiểu về Web3 cần nhìn nhận các tiền thân của nó. Web1 (1989-2000s) là phát minh ban đầu của Tim Berners-Lee — một mạng “chỉ đọc” gồm các trang tĩnh có liên kết, hoạt động như một bách khoa toàn thư trực tuyến. Nó cho phép truy xuất thông tin nhưng không có khả năng tương tác.

Web2 (từ giữa những năm 2000 trở đi) giới thiệu khả năng đọc và viết, cho phép nội dung do người dùng tạo ra và tương tác xã hội. Điều này dân chủ hóa việc tạo nội dung nhưng tập trung quyền lực vào các nền tảng.

Web3 hứa hẹn một sự tiến hóa thứ ba: đọc-viết-sở hữu, nơi người dùng lấy lại quyền kiểm soát cuộc sống kỹ thuật số của họ.

Bắt đầu hành trình Web3 của bạn

Dù phức tạp, việc tham gia Web3 ngày càng dễ tiếp cận hơn. Bước đầu tiên là tải xuống một ví tiền phù hợp với blockchain. Đối với các ứng dụng dựa trên Ethereum, các lựa chọn gồm MetaMask hoặc Coinbase Wallet. Đối với các ứng dụng Solana, Phantom là một lựa chọn tương tự.

Sau khi thiết lập ví, bạn có thể kết nối nó với bất kỳ dApp Web3 nào qua nút “Connect Wallet” — tương tự như đăng nhập vào một trang Web2 nhưng không phải tiết lộ dữ liệu cá nhân.

Để khám phá, các nền tảng như dAppRadar và DeFiLlama tổng hợp các ứng dụng phổ biến trên nhiều blockchain, phân loại theo loại: chơi game Web3, thị trường NFT, tài chính phi tập trung (DeFi), và nhiều hơn nữa.

Web2 thắng ở đâu và Web3 tỏa sáng ở đâu

So sánh này không phải là Web3 sẽ thay thế hoàn toàn Web2 — ít nhất là chưa ngay lập tức. Mô hình tập trung của Web2 vượt trội về khả năng mở rộng nhanh chóng và trải nghiệm người dùng mượt mà. Các công ty công nghệ lớn có thể đưa ra quyết định nhanh chóng và đầu tư hàng tỷ đô la vào tối ưu hóa vẫn là điều không thể sánh bằng.

Nhưng khi các vụ vi phạm dữ liệu gia tăng, chủ nghĩa giám sát mở rộng, và người dùng ngày càng mất niềm tin vào sự quản lý của các tập đoàn đối với thông tin của họ, giá trị của Web3 ngày càng rõ ràng hơn. Công nghệ blockchain nền tảng của Web3 mang lại điều mà Web2 không thể: quyền sở hữu thực sự của người dùng, quản trị minh bạch và khả năng chống lại sự lạm quyền của doanh nghiệp.

Chương tiếp theo của internet có khả năng sẽ là sự tồn tại song song của cả hai mô hình. Web2 sẽ phục vụ những người dùng ưu tiên sự tiện lợi hơn là quyền riêng tư; Web3 sẽ thu hút những ai chấp nhận phức tạp để đổi lấy quyền kiểm soát và chủ quyền. Sự tồn tại này không phải là thay thế mà là một sự tiến hóa — mang lại cho người dùng internet sự lựa chọn thực sự trong cách họ tương tác với các dịch vụ kỹ thuật số.