## TIR: Chỉ số mà mọi nhà đầu tư trái phiếu cần làm chủ

Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao hai trái phiếu với các khoản coupon khác nhau lại có thể mang lại lợi suất thực sự khác nhau đến vậy chưa? Đây chính là nơi TIR, hay Tỷ suất nội bộ hoàn vốn, trở nên quan trọng — một công cụ thiết yếu mà nhiều nhà đầu tư bỏ qua nhưng lại tạo ra sự khác biệt giữa một khoản đầu tư trung bình và một khoản đầu tư thực sự sinh lời.

### Sự lừa dối của coupon: tại sao tỷ lệ phần trăm bạn thấy không phải là lợi nhuận thực sự

Hãy tưởng tượng bạn có hai trái phiếu trước mặt:
- **Trái phiếu A**: coupon 8%, nhưng giao dịch ở mức 105 €
- **Trái phiếu B**: coupon 5%, nhưng giao dịch ở mức 94,5 €

Nếu chỉ nhìn vào các khoản coupon, rõ ràng nên chọn trái phiếu đầu tiên. Nhưng ở đây có một điểm ngoặt: khi bạn thực hiện **tính toán TIR**, bạn phát hiện ra rằng Trái phiếu A sinh lời chỉ khoảng 3,93%, trong khi Trái phiếu B đạt tới 7,62%. Làm sao có thể như vậy?

Lý do đơn giản: lợi nhuận thực không chỉ phụ thuộc vào coupon. Nó còn bị ảnh hưởng bởi giá mua trái phiếu. Nếu bạn mua với giá trên mệnh giá (bên trên par), bạn tự động mất tiền trong phần hoàn vốn cuối cùng. Nếu mua dưới (bên dưới par), bạn sẽ lãi phần chênh lệch còn lại đến mệnh giá.

### Phân tích công thức TIR

TIR là tỷ lệ chiết khấu làm cho giá hiện tại của trái phiếu bằng với giá trị hiện tại của tất cả các dòng tiền trong tương lai của nó. Về mặt toán học:

**Giá = (C/(1+TIR)¹) + (C/(1+TIR)²) + ... + ((C+N)/(1+TIR)ⁿ)**

Trong đó C là coupon, N là mệnh giá, n là số năm.

Đối với những ai chưa quen với các công thức tài chính, có các máy tính trực tuyến giúp thực hiện công việc này trong vài giây. Điều quan trọng là hiểu **điều** mà TIR đại diện, chứ không nhất thiết phải tự tính từng phép tính thủ công.

### Một ví dụ thực tế: cách giá mua ảnh hưởng ra sao đến TIR

Hãy lấy một trái phiếu thông thường có kỳ hạn 4 năm, trả coupon hàng năm 6%.

**Tình huống 1 - Mua dưới par (94,5 €):**
- Dòng tiền: năm 1-3 nhận 6€, năm 4 nhận 106€
- Giá ban đầu thấp hơn mệnh giá
- Kết quả: **TIR = 7,62%** (cao hơn coupon)

**Tình huống 2 - Mua trên par (107,5 €):**
- Các dòng tiền coupon giống nhau
- Giá ban đầu cao hơn mệnh giá
- Kết quả: **TIR = 3,93%** (thấp hơn coupon)

Sự khác biệt rất rõ ràng. Trong trường hợp thứ hai, dù bạn nhận 6% hàng năm qua coupon, bạn mất tiền vì đã trả 107,5€ cho một thứ chỉ có giá trị 100€ khi đáo hạn. Mức lỗ 7,5€ này phân bổ đều trong 4 năm, làm giảm lợi nhuận thực.

### Ba kịch bản mua trái phiếu trong trái phiếu cố định

- **Bằng mệnh giá**: Giá = Mệnh giá (100€). Ở đây TIR bằng coupon.
- **Dưới mệnh giá**: Giá < Mệnh giá (95€ cho trái phiếu 100€). Lợi nhuận đảm bảo trong phần hoàn vốn, TIR tăng.
- **Trên mệnh giá**: Giá > Mệnh giá (105€ cho trái phiếu 100€). Lỗ trong phần hoàn vốn, TIR giảm.

### TIR vs. TIN vs. TAE: đừng nhầm lẫn các tỷ lệ này

Điều quan trọng là phân biệt các khái niệm tưởng như giống nhau nhưng hoàn toàn khác nhau:

- **TIR**: Lợi nhuận thực tính dựa trên giá hiện tại, coupon và phần hoàn vốn về mệnh giá. Đặc thù của từng trái phiếu tại từng thời điểm.
- **TIN** (Tỷ lệ lãi suất danh nghĩa): Tỷ lệ bạn thỏa thuận với đối tác, không bao gồm các chi phí khác. Gọi là "tỷ lệ thuần".
- **TAE** (Tỷ lệ hàng năm tương đương): Bao gồm các chi phí phụ trội (phí, bảo hiểm). Trong các khoản vay thế chấp, đây là chỉ số chính thức bạn cần so sánh.
- **Lãi suất kỹ thuật**: Dùng trong bảo hiểm tiết kiệm, bao gồm chi phí bảo hiểm nhân thọ cơ bản.

### Những yếu tố ảnh hưởng đến TIR: ba yếu tố then chốt

1. **Coupon**: Coupon cao hơn, TIR cao hơn (giữ các yếu tố khác không đổi).
2. **Giá mua**: Dưới par = TIR tăng; Trên par = TIR giảm.
3. **Đặc điểm đặc biệt**: Trái phiếu chuyển đổi biến động theo giá cổ phiếu; trái phiếu liên kết lạm phát dao động theo chỉ số đó.

### Cách sử dụng TIR trong quyết định thực tế

TIR không chỉ cho bạn biết lợi nhuận sẽ nhận được, mà còn giúp **so sánh khách quan** giữa nhiều lựa chọn đầu tư. Khi thị trường có hai trái phiếu, luôn chọn trái có TIR cao hơn... miễn là cả hai có chất lượng tín dụng tương đương.

Nhưng đây là cảnh báo quan trọng: **TIR không phải là tất cả**. Một trái phiếu có TIR hấp dẫn vì thị trường không tin tưởng vào nhà phát hành của nó. Ví dụ nổi bật nhất là Hy Lạp trong thời kỳ Grexit: trái phiếu Hy Lạp 10 năm đạt TIR trên 19%, rõ ràng là một bất thường. Thị trường phản ánh rủi ro vỡ nợ sắp tới. Chỉ có sự can thiệp của Khu vực Euro mới tránh được sụp đổ.

Vì vậy, quy tắc vàng là: **dựa vào TIR, nhưng đừng bao giờ bỏ qua chất lượng tín dụng của nhà phát hành**. Một trái phiếu có TIR 15% mà cuối cùng vỡ nợ thì không phải là đầu tư, mà là đầu cơ.

### Công thức tính TIR: công cụ không thể thiếu

Để thực hiện **tính TIR**, bạn cần ba dữ liệu: giá hiện tại, các khoản coupon định kỳ và thời gian đến đáo hạn. Nhập các giá trị này vào máy tính tài chính, bạn sẽ nhận được lợi nhuận thực ngay lập tức.

Lý do TIR đòi hỏi các công thức phức tạp hơn các tỷ lệ khác là vì nó liên quan đến việc giải một phương trình trong đó ẩn số (TIR) xuất hiện trong mẫu số của nhiều biểu thức. Chính vì vậy, không thể giải trực tiếp như các phép tính đơn giản khác.

### Kết luận: tại sao việc làm chủ TIR lại quan trọng

TIR là la bàn của bạn trong thế giới trái phiếu cố định. Đừng mắc bẫy chỉ so sánh coupon; giá mua cũng quan trọng như dòng tiền bạn nhận được. Một trái phiếu rẻ với coupon trung bình gần như luôn vượt qua một trái đắt với coupon cao.

Lần tới khi phân tích một trái phiếu, hãy tính TIR trước khi quyết định. Bạn sẽ thấy nhiều ảo ảnh trong trái phiếu cố định biến mất khi áp dụng chỉ số này. Đó là sự khác biệt giữa việc là một nhà đầu tư chỉ nhìn bề nổi và một người thực sự hiểu cách thị trường trái phiếu hoạt động.