Đường áp dụng tội danh và tranh chấp xác định số tiền trong các vụ án tài sản ảo

Vụ án này bắt đầu từ một bản án hình sự của tòa án Thượng Hải, liên quan đến hành vi của nhân viên trong ngành game truyền thống lợi dụng quyền hạn công việc để sửa đổi dữ liệu trong hệ thống và bán lại game coin để kiếm lời. Mặc dù game coin và Tài sản tiền điện tử không thuộc cùng một phạm trù, nhưng trong bối cảnh hệ thống tư pháp hiện tại thiếu hướng dẫn lập pháp rõ ràng về Web3, tài sản ảo và tội phạm Tài sản tiền điện tử, các nhân viên điều tra thường sẽ lấy các vụ án tài sản ảo trong ngành game làm cơ sở so sánh, nhằm suy luận thuộc tính pháp lý của các vụ án hình sự trong lĩnh vực Web3, bản chất tài sản của tài sản ảo và con đường định tính hành vi.

Do đó, khi xử lý các vụ án hình sự liên quan đến Tài sản tiền điện tử, việc nghiên cứu giá trị của các vụ án hình sự trong lĩnh vực trò chơi truyền thống giúp luật sư hiểu rõ hơn về cách mà những người xử lý vụ án tiếp cận các vụ án liên quan đến tài sản ảo, từ đó có thể hiểu rõ bản thân và đối thủ, xây dựng chiến lược kiện tụng một cách có mục tiêu hơn, nâng cao hiệu quả giao tiếp.

Giới thiệu trường hợp:

Công ty Hoan Le Hữu Dụng chuyên về phát triển, phát hành và vận hành trò chơi điện tử, công ty hợp tác với nhiều nền tảng trò chơi để vận hành trò chơi điện tử mà họ phát triển “Máy chơi game Tam Quốc”. Người chơi trò chơi “Máy chơi game Tam Quốc” mua đồng tiền trò chơi “Nguyên bảo” từ công ty Hoan Le Hữu Dụng bằng cách nạp tiền vào tài khoản trò chơi, để nâng cấp trang bị trò chơi, thuộc tính nhân vật trò chơi, v.v.

Ông Shen làm việc tại công ty Hoan Lạc Hữu Duy với vai trò lập kế hoạch vận hành trò chơi. Trong thời gian công tác, ông đã lợi dụng quyền quản lý vận hành trò chơi, tự ý sửa đổi dữ liệu trong hệ thống mà không được phép, thêm “nguyên bảo” vào tài khoản của nhiều người chơi trong trò chơi “Tam Quốc Máy Chơi”, và thu tiền tổng cộng hơn 150.000 nhân dân tệ.

Quá trình xét xử:

Viện kiểm sát nhân dân quận Phố Đông, thành phố Thượng Hải cáo buộc, hành vi của Shen某 cấu thành tội phá hoại hệ thống thông tin máy tính, hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, theo luật phải chịu án tù giam trên năm năm. Tòa án cấp một không tiếp nhận cáo buộc này, mà xác định anh ta cấu thành tội trái phép thu thập dữ liệu hệ thống thông tin máy tính, tuyên phạt ba năm tù giam.

Viện Kiểm sát Nhân dân thành phố Thượng Hải đã kháng cáo, cho rằng Trần nào cấu thành tội chiếm đoạt tài sản trong khi thi hành công vụ, cuối cùng, Tòa án Nhân dân trung cấp thành phố Thượng Hải đã tuyên án Trần nào 3 năm tù giam về tội chiếm đoạt tài sản【(2020)沪01刑终519号】.

Phân tích của luật sư Shao:

Nội dung vụ án này thực ra không phức tạp, nhưng vì vụ án liên quan đến “game coin” - loại tài sản tiền điện tử này, đã dẫn đến tranh cãi về việc áp dụng tội danh.

Xét xử các vụ án hình sự chủ yếu xoay quanh 2 vấn đề, một là định tính, tức là hành vi cấu thành tội danh gì, một là định mức án, tức là xác định số tiền liên quan đến vụ án và tổng hợp số tiền liên quan cùng với các tình tiết khác để tuyên án cho bị cáo. Đối với vụ án này, vấn đề cần giải quyết là liệu tiền ảo có thuộc về tài sản trong luật hình sự hay không, và cách xác định giá trị/số tiền liên quan của tiền ảo.

Hành vi của nhân viên, cuối cùng cấu thành tội danh nào?

Trọng tâm của tranh chấp trong bản án sơ thẩm và phúc thẩm này là hành vi của nhân viên có thực sự cấu thành tội chiếm đoạt tài sản hay không, hay là cấu thành tội thu thập trái phép dữ liệu hệ thống thông tin máy tính. Xem xét kỹ hơn, sự khác biệt cốt lõi giữa hai tội danh này thực chất tập trung vào cùng một vấn đề: liệu tài sản tiền điện tử (game coin) có thể được coi là “tài sản” theo nghĩa pháp luật hay không. Chỉ khi xác nhận rằng game coin có thuộc tính tài sản, hành vi nhân viên lợi dụng quyền hạn để thêm game coin và bán lại mới có thể rơi vào khuôn khổ đánh giá của tội chiếm đoạt tài sản.

Tòa án cấp một cho rằng, đồng game trong vụ án này tồn tại trong không gian ảo của trò chơi “Máy game Tam Quốc”, nó chỉ là bản ghi điện từ trong chương trình máy tính, do đó bản chất của nó thuộc về dữ liệu hệ thống thông tin máy tính. Tuy nhiên, tòa án cấp hai đã phủ nhận quan điểm này, cho rằng đồng game thuộc về tài sản trong tội phạm tài sản, với lý do như sau:

• Kết hợp với quy định của “Bộ luật Dân sự”, khẳng định rằng game coin thuộc về tài sản ảo trên mạng, cho rằng tài sản trong luật hình sự không chỉ giới hạn ở tài sản hữu hình mà còn bao gồm tài sản vô hình và lợi ích tài sản.
• Cho rằng game coin có giá trị kinh tế và giá trị thực tiễn, các nhà điều hành cần đầu tư nhân lực và vật lực cho việc phát triển và vận hành trò chơi, người chơi cũng cần phải trả giá để có thể mua, điều này không khác gì với hàng hóa thông thường. Người chơi thông qua việc mua game coin để nhận dịch vụ trò chơi do nhà điều hành cung cấp, đáp ứng nhu cầu tinh thần cá nhân.
• Mặc dù nhà điều hành có thể liên tục sao chép game coin bằng cách sửa đổi mã, nhưng mỗi game coin đều tồn tại độc lập, người thực hiện có thể loại trừ người khác chiếm hữu và thiết lập mối quan hệ chiếm hữu mới, có đủ điều kiện cần thiết để hình thành tội phạm tài sản. Nếu xác định game coin do người chơi kiểm soát là tài sản, đồng thời phủ nhận thuộc tính tài sản của game coin do nhà điều hành kiểm soát, sẽ tạo ra sự đánh giá khác nhau về thuộc tính pháp lý của cùng một vật phẩm, phá hủy tính thống nhất của khái niệm tài sản.

Tuy nhiên, trong một vụ án được Tòa án quận Thiên Hà, thành phố Quảng Châu xét xử vào năm 2023【(2023)粤0106刑初748号】, tòa án đã đưa ra quan điểm hoàn toàn khác với tòa án Thượng Hải đã đề cập ở trên: mặc dù khẳng định rằng game coin có thuộc tính tài sản của tài sản ảo, nhưng nhấn mạnh thêm - có thuộc tính tài sản không đồng nghĩa với việc phù hợp với “tài sản công và tư” theo nghĩa pháp luật hình sự.

Nội dung vụ án cơ bản:

Ông Chen đã lợi dụng lỗ hổng trong chương trình của một công ty, bằng cách sử dụng các phương thức bất hợp pháp để miễn phí có được tài sản tiền điện tử “Nguyên bảo” trong trò chơi liên quan, sau đó cung cấp dịch vụ nạp tiền có trả phí cho các game thủ khác. Trong vụ án này, việc xác định xem đồng tiền trong trò chơi có được coi là tài sản trong luật hình sự hay không sẽ quyết định hành vi của ông Chen có bị coi là tội trộm cắp hay tội thu thập dữ liệu hệ thống thông tin máy tính bất hợp pháp.

Tòa án cho rằng:

Mặc dù game coin có giá trị sử dụng và giá trị trao đổi trong không gian trò chơi*, nhưng giá trị của game coin được đơn vị phát hành tự quyết định, không phải do giao dịch thị trường quyết định, và game coin không thể đóng vai trò như một phương tiện trao đổi tương đương trong các hoạt động kinh tế thị trường.*

Và, tòa án cho rằng, dựa trên thuộc tính dữ liệu của game coin, nó thực sự có đặc điểm không thể bị hủy hoại, mất đi, và có thể được sao chép, tái sinh hàng loạt. Người thực hiện hành vi trộm cắp game coin của nhà điều hành game vẫn tồn tại trên máy chủ của nhà điều hành game, nhà điều hành game không mất quyền sở hữu game coin, hoàn toàn có thể thông qua việc khóa tài khoản, khôi phục dữ liệu và các thao tác khác để tự cứu trợ, đạt được mục đích bồi thường thiệt hại. Do đó, hành vi nêu trên cũng khác với hành vi trộm cắp thông thường.

Do đó, hành vi của Trần nào đó được định tội là tội chiếm đoạt dữ liệu hệ thống thông tin máy tính.

Tóm tắt

Từ hai bản án trên có thể thấy, các khu vực và tòa án khác nhau có nhận thức hoàn toàn trái ngược về vấn đề “liệu tiền game trong phạm vi này có tự nhiên thuộc về tài sản công và tư theo nghĩa pháp lý”.

Logic của tòa án Thượng Hải nhấn mạnh hơn về thuộc tính thực tế “người chơi trả phí mua - tiền ảo có giá trị đối ứng - có thể kiểm soát độc quyền - có giá trị kinh tế”, từ đó đưa nó vào hệ thống tài sản của luật hình sự; trong khi vụ án Quảng Châu lại nhấn mạnh hơn về những đặc điểm kỹ thuật như “có thể sao chép vô hạn - không phụ thuộc vào giá cả thị trường - nhà điều hành có thể tự cứu trợ”, cho rằng mặc dù nó là tài sản ảo, nhưng không nhất thiết phải tương đương với tài sản theo nghĩa của luật hình sự.

Sự khác biệt giữa hai quan điểm này về bản chất phản ánh việc các cơ quan tư pháp đối mặt với hình thức tội phạm mới, liệu có nên dựa trên khái niệm quyền sở hữu truyền thống hay dựa vào khả năng kiểm soát công nghệ làm tiêu chuẩn đánh giá? Có nên nhấn mạnh “nội dung kinh tế” hay nhấn mạnh “thuộc tính dữ liệu”? Hiện tại chưa có tiêu chuẩn phán quyết thống nhất trên toàn quốc.

Đối với luật sư trong việc xử lý các vụ án hình sự trong lĩnh vực Web3, sự khác biệt này chính là có giá trị thực tiễn quan trọng:

Điều này giúp chúng ta nhận thức rõ hơn rằng, trong các vụ án hình sự liên quan đến Tài sản tiền điện tử và các tài sản ảo mới, ranh giới giữa tội và không tội, tội này và tội kia không hề rõ ràng, mà tồn tại một “khu vực xám” lớn, có thể biện minh. Đối với luật sư, điều này có nghĩa là chúng ta không chỉ đơn thuần chấp nhận logic buộc tội của cơ quan công tố, mà có thể chủ động định hình lại bản chất của vụ án.

Tùy thuộc vào tình huống cụ thể của từng vụ án, luật sư có thể chọn tham khảo cách tiếp cận của tòa án Thượng Hải, bằng cách chứng minh tài sản liên quan có cơ sở giá trị thực tế (như chi phí đầu tư phát triển dự án, giá trị hợp lý trên thị trường, chứng minh tính thanh khoản, v.v.) và đặc điểm kiểm soát loại trừ , đưa vụ án đi theo hướng **“**tội phạm tài sản" , hoặc chọn áp dụng logic của tòa án Quảng Châu, nỗ lực định rõ vụ án theo hướng **”**tội phạm dữ liệu" hoặc sử dụng chính sách quản lý để phủ nhận sự cần thiết phải bảo vệ.

Nội dung trên đã thảo luận về việc liệu tài sản tiền điện tử có thuộc tính tài sản theo nghĩa pháp luật hình sự hay không. Trong bài viết “Phần dưới đây”, chúng tôi sẽ tiếp tục tập trung vào một vấn đề quan trọng khác: Trong các vụ án hình sự liên quan đến ngành công nghiệp trò chơi truyền thống và lĩnh vực Web3, số tiền liên quan nên được xác định như thế nào? Vấn đề này liên quan trực tiếp đến tội danh áp dụng cho mức hình phạt, cũng như là phần gây tranh cãi nhiều nhất trong thực tiễn.