Ngân hàng trung ương Nhật Bản tăng lãi suất "không như mong đợi": Yên Nhật giảm xuống mức thấp nhất lịch sử, Bitcoin gặp gió ngược?

Ngân hàng trung ương Nhật Bản vào ngày 19 tháng 12 đã tăng lãi suất cơ bản lên 25 điểm cơ bản, đạt 0,75%, mức cao nhất trong 30 năm qua. Tuy nhiên, động thái truyền thống này lẽ ra nên kích thích tiền tệ lại đã gây ra phản ứng “mua kỳ vọng, bán sự thật” trên thị trường, dẫn đến việc yen Nhật giảm xuống mức thấp kỷ lục so với đô la Mỹ, euro và franc Thụy Sĩ. Phía sau hiện tượng bất thường này là Nhật Bản đang mắc kẹt trong tình thế khó khăn giữa “khủng hoảng nợ” và “sự mất giá tiền tệ”. Đối với tài sản rủi ro toàn cầu, yen yếu tạm thời làm giảm áp lực đóng vị thế giao dịch chênh lệch lãi suất, nhưng sự bình tĩnh mà nó mang lại là rất mong manh. Dữ liệu lịch sử cho thấy, Bitcoin đã trải qua sự điều chỉnh đáng kể từ 20% đến 31% sau ba lần tăng lãi suất của Ngân hàng trung ương Nhật Bản trước đó, và tác động lâu dài của sự sụt giảm yen lần này đang tạo ra một lớp bóng đen không chắc chắn cho thị trường tiền điện tử.

Tăng lãi suất gây bán phá giá lớn: Phân tích vòng luẩn quẩn “phi lý” mà yên Nhật đang mắc phải

Trong sách giáo khoa tài chính truyền thống, việc tăng lãi suất của ngân hàng trung ương một quốc gia là một trong những vũ khí mạnh mẽ nhất để bảo vệ tỷ giá hối đoái của đồng tiền bản địa. Lãi suất cao hơn sẽ thu hút dòng vốn quốc tế tìm kiếm lợi nhuận, từ đó đẩy giá trị đồng tiền lên cao. Tuy nhiên, đợt tăng lãi suất “mười năm một lần” của Ngân hàng trung ương Nhật Bản vào ngày 19 tháng 12 đã diễn ra như một màn kịch tiêu chuẩn của “điều ngược lại với mong muốn”. Sau khi quyết định được công bố, đồng yên ngay lập tức giảm giá, tỷ giá USD/JPY tăng lên 157,67, đồng euro và franc Thụy Sĩ so với đồng yên lần lượt lập mức thấp kỷ lục mới là 184,90 và 198,08. Hiện tượng bất thường này đã buộc các quan chức cấp cao của Bộ Tài chính Nhật Bản, Atsushi Mimura, phải đưa ra cảnh báo vào ngày hôm sau, cho rằng sự biến động của thị trường tiền tệ “một chiều và dữ dội”, và đã chuẩn bị sẵn sàng để thực hiện “hành động thích hợp”, ám chỉ rằng can thiệp trực tiếp vào thị trường đã sẵn sàng.

Tại sao việc tăng lãi suất lại dẫn đến bán phá giá lớn? Phân tích thị trường đã chỉ ra ba mạch logic liên kết với nhau. Đầu tiên, lần tăng lãi suất này đã được thị trường “định giá hoàn toàn”. Trước quyết định, thị trường hoán đổi chỉ số qua đêm đã cược gần 100% xác suất tăng lãi suất. Do đó, khi kỳ vọng trở thành hiện thực, các nhà đầu tư đã chuẩn bị mua yên trước đó đã chọn “bán sự thật” để khóa lợi nhuận, dẫn đến áp lực bán. Thứ hai, lý do quan trọng nhất là Nhật Bản vẫn đang mắc kẹt trong cơn lầy của lãi suất thực âm. Mặc dù lãi suất danh nghĩa đã tăng lên 0.75%, nhưng tỷ lệ lạm phát hiện tại của Nhật Bản là 2.9%, điều này có nghĩa là lãi suất thực vẫn cao tới -2.15%. So với đó, Mỹ với lãi suất 4.14% và lạm phát 2.7% có lãi suất thực khoảng +1.44%. Chênh lệch khổng lồ hơn 3.5 điểm phần trăm đã ngay lập tức hồi sinh giao dịch “cho vay chênh lệch yên”: các nhà đầu tư vay yên với chi phí gần như bằng không, sau đó mua các tài sản đô la có lợi suất cao, kiếm lời từ chênh lệch mà không có rủi ro, quá trình này tự nó cũng đang tiếp tục bán tháo yên.

Cuối cùng, Thống đốc Ngân hàng trung ương Nhật Bản Ueda Kazuo đã có những phát biểu mơ hồ sau cuộc họp, gây ra cú sốc lớn cho thị trường. Ông không chỉ không thể đưa ra lộ trình tăng lãi suất rõ ràng, mà còn làm giảm ý nghĩa lịch sử của lần tăng lãi suất này, nói rằng “không có ý nghĩa đặc biệt”. Lời phát biểu này đã được thị trường hiểu là Ngân hàng trung ương thiếu quyết tâm trong việc thắt chặt chính sách, hoàn toàn dập tắt hy vọng về một xu hướng tăng giá mạnh mẽ của yen Nhật, dẫn đến cơn bán tháo gia tăng.

Dữ liệu và so sánh quan trọng về diễn biến bất thường của Yên Nhật

• Lãi suất tăng: +0.25 điểm cơ bản, điểm chuẩn lãi suất lên 0.75% (cao nhất kể từ năm 1995).
• Phản ứng tỷ giá: USD/JPY tăng lên 157.67; EUR/JPY đạt mức thấp kỷ lục 184.90; CHF/JPY đạt mức thấp kỷ lục 198.08.
• Lãi suất thực tế: Nhật Bản khoảng -2.15% (lạm phát 2.9% - lãi suất 0.75%); Mỹ khoảng +1.44% (lạm phát 2.7% - lãi suất 4.14%), chênh lệch lãi suất vượt quá 3.5 điểm phần trăm.
• Nợ chính phủ: Nợ chính phủ Nhật Bản chiếm 240% GDP.
• Cảnh báo can thiệp thị trường: Tỷ giá USD so với JPY ở ngưỡng 160.

Tình thế cấu trúc: “Chu kỳ giảm giá” dưới núi nợ

Sự yếu kém của đồng yên không chỉ đơn thuần là do việc tăng lãi suất không đủ mạnh, mà nó còn phơi bày một vấn đề cấu trúc sâu xa và khó giải quyết hơn của nền kinh tế Nhật Bản. Robin Brooks, nhà nghiên cứu cao cấp tại Viện Brookings, đã chỉ ra một cách sắc bén rằng nguyên nhân của vấn đề nằm ở “lãi suất dài hạn của Nhật Bản quá thấp so với khoản nợ công khổng lồ của nó”. Quy mô nợ công của chính phủ Nhật Bản đã đạt 240% GDP, tỷ lệ này dẫn đầu trong số các nền kinh tế lớn trên toàn cầu. Tuy nhiên, lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 30 năm của họ lại gần tương đương với Đức, nơi có mức nợ lành mạnh hơn nhiều. Hiện tượng bất thường này hoàn toàn phụ thuộc vào việc Ngân hàng trung ương Nhật Bản duy trì việc mua trái phiếu quy mô lớn để nhân tạo kìm hãm lợi suất.

“Nếu không có việc mua này, lợi suất dài hạn của Nhật Bản sẽ cao hơn rất nhiều so với hiện tại, điều này sẽ trực tiếp đẩy quốc gia vào cuộc khủng hoảng nợ.” Brooks giải thích, “Thật không may, với quy mô nợ khổng lồ của Nhật Bản, sự lựa chọn của họ chỉ có thể là giữa 'cuộc khủng hoảng nợ' và 'giảm giá tiền tệ'.” Nói cách khác, Ngân hàng trung ương Nhật Bản đã bị con quái vật nợ mà họ tạo ra khống chế: tăng lãi suất mạnh mẽ để cứu yên sẽ dẫn đến lãi suất trả nợ của chính phủ tăng vọt, có thể gây ra sụp đổ tài chính; trong khi duy trì lãi suất thấp có nghĩa là yên sẽ tiếp tục mất giá, theo cách vô hình khiến toàn bộ công dân gánh chịu chi phí nợ. Brooks thậm chí chỉ ra rằng, theo tỷ giá hối đoái thực tế hiệu quả, yên đã có thể cạnh tranh với đồng lira Thổ Nhĩ Kỳ về danh hiệu “đồng tiền yếu nhất toàn cầu”.

Điều khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn là, Thủ tướng mới được bổ nhiệm, ông 高市早苗, đã thực hiện kế hoạch kích thích tài chính lớn nhất kể từ đại dịch Covid-19 bắt đầu từ tháng 10. Trong bối cảnh nợ công đang ở mức cao ngất ngưởng, chính sách mở rộng tài chính mạnh mẽ này càng làm suy yếu niềm tin của thị trường vào kỷ luật tài chính của Nhật Bản, và cũng khiến nỗ lực của Ngân hàng trung ương trong việc ổn định tỷ giá trở nên kém hiệu quả. Nhật Bản đang đi trên một dây thép căng thẳng, một đầu là sự sụp đổ hoàn toàn của tín dụng tiền tệ, đầu còn lại là sự ngừng trệ đột ngột của tài chính quốc gia. Sự đồng thuận của thị trường đang hình thành: trước khi có một sự đồng thuận chính trị thực sự để thúc đẩy cải cách tài chính, “sự giảm giá của đồng yên có lẽ sẽ cần phải tồi tệ hơn.”

Phản ứng dây chuyền trên thị trường: Sự yên tĩnh thoáng qua và những cơn sóng tiềm ẩn

Yên Nhật sau khi tăng lãi suất đã có dấu hiệu yếu đuối bất thường, mang đến cho tài sản rủi ro toàn cầu một “thời cơ thở” mâu thuẫn và mong manh. Theo kịch bản cổ điển, việc Yên Nhật tăng lãi suất và mạnh lên nên kích hoạt một cuộc đóng vị thế lớn trong giao dịch chênh lệch lãi suất toàn cầu: các nhà đầu tư bán ra cổ phiếu toàn cầu, tiền điện tử và các tài sản rủi ro khác, đổi lấy Yên Nhật để trả nợ, dẫn đến việc thanh khoản thị trường bị thắt chặt và giá cả giảm mạnh. Nhưng thực tế là, do Yên Nhật không tăng mà lại giảm, giao dịch chênh lệch lãi suất không chỉ không cần đóng vị thế mà không gian lợi nhuận của nó lại một lần nữa được xác nhận do sự tồn tại của chênh lệch lãi suất.

Logic này trực tiếp có lợi cho thị trường chứng khoán nội địa Nhật Bản. Chỉ số Nikkei tăng lên sau khi đồng yên giảm giá, vì việc đồng yên mất giá có thể làm tăng đáng kể thu nhập tính bằng đồng yên của các gã khổng lồ xuất khẩu như Toyota khi chuyển lợi nhuận từ nước ngoài về. Cổ phiếu ngân hàng Nhật Bản đã tăng 40% trong năm nay, cũng phản ánh kỳ vọng của thị trường rằng việc bình thường hóa lãi suất sẽ cải thiện biên độ lãi suất ròng và khả năng sinh lời của ngân hàng. Trong khi đó, các tài sản trú ẩn truyền thống như bạc đã đạt mức kỷ lục 67,48 USD mỗi ounce, với mức tăng 134% trong năm nay; vàng cũng ổn định ở mức cao 4.362 USD mỗi ounce.

Tuy nhiên, sự bình tĩnh này được xây dựng trên một nền tảng cực kỳ mong manh, được các nhà phân tích gọi là “sự bình tĩnh không chắc chắn”. Nó hoàn toàn phụ thuộc vào chỉ dẫn chính sách không rõ ràng của Ngân hàng trung ương Nhật Bản. Một khi Bộ Tài chính Nhật Bản thực sự can thiệp để đẩy cao yên, hoặc Ngân hàng trung ương Nhật Bản vì hoảng sợ mà bất ngờ tăng tốc tăng lãi suất, yên có thể phục hồi nhanh chóng. Điều này sẽ ngay lập tức đảo ngược quy tắc trò chơi, gây ra cuộc tháo chạy khỏi các giao dịch chênh lệch lãi suất, và các tài sản rủi ro toàn cầu có thể sẽ đối mặt với sự bán tháo không phân biệt. Bài học từ tháng 8 năm 2024 vẫn còn nguyên vẹn: khi đó Ngân hàng trung ương Nhật Bản đã tăng lãi suất mà không có tín hiệu rõ ràng, dẫn đến chỉ số Nikkei giảm 12% trong một ngày, và Bitcoin cũng sụt giảm theo. Sự biến động của thị trường toàn cầu do sự không chắc chắn trong chính sách Nhật Bản đã trở thành một “rủi ro đuôi” mới.

Phân tích mối liên hệ của Bitcoin: là nơi trú ẩn an toàn hay tài sản rủi ro?

Đối với thị trường tiền điện tử, đặc biệt là đối với các nhà đầu tư Bitcoin, tình huống của Ngân hàng trung ương Nhật Bản và số phận của đồng yên là một biến số vĩ mô cốt yếu cần phải chú ý. Dữ liệu lịch sử cung cấp một cảnh báo rõ ràng: sau ba sự kiện tăng lãi suất của Ngân hàng trung ương Nhật Bản trong quá khứ, mức độ giảm giá của Bitcoin dao động từ 20% đến 31%. Sự liên kết này có nguồn gốc từ mối liên hệ sâu sắc giữa Bitcoin với tính thanh khoản toàn cầu, đặc biệt là tính thanh khoản của các giao dịch chênh lệch lãi suất.

Trong bối cảnh vĩ mô hiện tại, tác động của đồng yên yếu đến Bitcoin thể hiện tính hai mặt trong ngắn hạn và dài hạn. Ở khía cạnh ngắn hạn, việc giao dịch chênh lệch lãi suất bằng đồng yên kéo dài có nghĩa là có một lượng lớn vốn đồng yên chi phí thấp vẫn đang tìm kiếm cơ hội sinh lời cao trên toàn cầu, trong đó một phần có thể chảy vào thị trường tiền điện tử, cung cấp cho thị trường sự hỗ trợ thanh khoản tiềm năng, điều này có thể phần nào giải thích cho độ bền bỉ bề mặt của tài sản rủi ro gần đây. Tuy nhiên, ở góc độ trung và dài hạn, rủi ro lớn hơn nhiều so với cơ hội. Nếu Nhật Bản để đồng yên mất giá, sẽ làm gia tăng áp lực lạm phát nhập khẩu toàn cầu, có thể buộc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ và các ngân hàng trung ương lớn khác duy trì lãi suất cao trong thời gian dài hơn, điều này sẽ gây áp lực cơ bản lên tất cả các tài sản tăng trưởng và rủi ro (bao gồm cả Bitcoin) phụ thuộc vào thanh khoản nới lỏng.

Mối đe dọa trực tiếp hơn là “rủi ro can thiệp”. Thị trường thường coi ngưỡng 160 của cặp USD/JPY là ranh giới tâm lý của các cơ quan Nhật Bản. Một khi chạm tới, khả năng can thiệp sẽ tăng vọt. Nếu việc can thiệp dẫn đến đồng Yên mạnh lên nhanh chóng, đợt đóng vị thế toàn cầu do giao dịch chênh lệch lãi suất gây ra sẽ có sức ảnh hưởng không kém gì một cuộc khủng hoảng tài chính nhỏ. Bitcoin, với tư cách là một tài sản rủi ro có độ biến động cao, rất khó có thể tự mình thoát khỏi cú sốc này. Do đó, thị trường Bitcoin hiện tại, bề ngoài đang tận hưởng “sự bình yên giả tạo” do đồng Yên yếu mang lại, thực chất có thể đang ngồi trên một miệng núi lửa được thổi bùng lên bởi nợ nần và những khó khăn trong chính sách tiền tệ của Nhật Bản. Đối với các nhà đầu tư, theo dõi chặt chẽ diễn biến tỷ giá USD/JPY, mức độ can thiệp bằng lời nói của Ngân hàng trung ương Nhật Bản và các tín hiệu can thiệp thực tế đã trở thành một phần không thể thiếu trong việc quản lý vị thế và kiểm soát rủi ro. Trước khi Nhật Bản vượt qua được những khó khăn cấu trúc của mình, cơn bão tiền tệ đến từ phương Đông này có thể sẽ tiếp tục mang lại cơn gió ngược cho thị trường tiền điện tử.